Nước máy là nguồn cung cấp thiết yếu cho sinh hoạt hàng ngày. Tuy nhiên, đằng sau sự tiện lợi này, có những chất gây ô nhiễm tiềm ẩn có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe. Trong số đó, các hợp chất per- và polyfluoroalkyl (PFAS), đặc biệt là Axit Perfluorooctanoic (PFOA) và Axit Perfluorooctanesulfonic (PFOS), đang là mối quan tâm lớn.
PFOA và PFOS là gì?
PFOA và PFOS là hai loại hóa chất thuộc nhóm PFAS, được sử dụng rộng rãi trong sản xuất công nghiệp từ những năm 1940. Chúng được biết đến với khả năng chống thấm nước, chống dầu mỡ và chịu nhiệt tuyệt vời, khiến chúng trở thành thành phần thiết yếu trong nhiều sản phẩm.
- Nguồn gốc: Chúng được tìm thấy trong nhiều sản phẩm như: vải chống thấm, bọt chữa cháy (AFFF), đồ gia dụng chống dính (ví dụ: Teflon), bao bì thực phẩm, mỹ phẩm, v.v.
- Sự dai dẳng: Các hóa chất này được mệnh danh là “hóa chất vĩnh cửu” (forever chemicals) vì chúng phân hủy cực kỳ chậm trong môi trường và có thể tồn tại hàng chục năm trong cơ thể con người.
Mối nguy hiểm sức khỏe tiềm ẩn
Tiếp xúc lâu dài với các chất này, ngay cả ở nồng độ thấp, đã được các nghiên cứu khoa học liên kết với nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng:
- Ung thư: Tăng nguy cơ ung thư thận và tinh hoàn.
- Rối loạn Nội tiết: Gây rối loạn chức năng tuyến giáp.
- Hệ thống miễn dịch: Suy giảm khả năng miễn dịch, đặc biệt là giảm hiệu quả của vắc-xin ở trẻ em.
- Tác động đến Gan: Tăng men gan và tổn thương gan.
- Thai kỳ: Tăng huyết áp thai kỳ (tiền sản giật) và ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi.
Tại sao PFOA và PFOS lại có trong nước? (Nguồn gốc ô nhiễm)
PFOA và PFOS xâm nhập vào nguồn nước thông qua một chu trình phức tạp, chủ yếu do sự bền vững hóa học và việc thải bỏ không đúng cách qua nhiều thập kỷ:
- Nguồn thải công nghiệp: Các nhà máy sản xuất hoặc sử dụng PFAS trong các ngành như dệt may, xi mạ, và sản xuất chất chống dính thường xả nước thải chứa các chất này vào nguồn nước mặt hoặc nước ngầm.
- Bọt chữa cháy (AFFF): Bọt chữa cháy chứa PFAS được sử dụng tại các sân bay và căn cứ quân sự đã thấm xuống đất, gây ô nhiễm nghiêm trọng nước ngầm.
- Bãi chôn lấp chất thải (Landfills): Nước rỉ rác (Leachate) từ các bãi chôn lấp – nơi chứa rác thải từ các sản phẩm chứa PFAS – rò rỉ và làm ô nhiễm nguồn nước xung quanh.
- Hệ thống xử lý nước thải: Các nhà máy xử lý nước thải thông thường không thể loại bỏ hoàn toàn PFAS, dẫn đến việc các hóa chất này tiếp tục tồn tại và lan truyền khi nước thải đã qua xử lý được xả ra môi trường.
Tiêu chuẩn giới hạn PFOA và PFOS trong nước uống
Do độc tính cao, ngay cả ở nồng độ cực thấp (tính bằng phần nghìn tỷ – ppt), nhiều quốc gia đã và đang thiết lập các tiêu chuẩn nghiêm ngặt:
| Khu vực/Quốc gia | Chất | Giới hạn | Tình trạng/Ghi chú |
| Việt Nam | PFOA & PFOS | Chưa có | Chưa có quy định chính thức về giới hạn PFAS trong các Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước uống hiện hành. |
| Hoa Kỳ (US EPA) | PFOA & PFOS | 4 ppt (ng/L) | Mức độ Ô nhiễm Tối đa (MCL) bắt buộc có thể thực thi (ban hành năm 2024), áp dụng cho hệ thống cấp nước công cộng. |
| Liên minh Châu Âu (EU) | Tổng 20 loại PFAS | $100\ \text{ppt} (0,1\ \mu\text{g/L})$ | Giới hạn tổng nồng độ của 20 loại PFAS riêng biệt. |
| Nhật Bản | PFOA + PFOS | $50\ \text{ppt} (50\ \text{ng/L})$ | Mức tham chiếu khuyến nghị. |
Mức độ rủi ro: Tiêu chuẩn 4 ppt của Mỹ là một trong những mức nghiêm ngặt nhất thế giới, cho thấy nguy cơ sức khỏe là rất lớn ngay cả khi nồng độ hóa chất cực kỳ thấp.
Các giải pháp hiệu quả để loại bỏ PFOA và PFOS khỏi nước máy
Vì PFOA và PFOS không thể bị loại bỏ bằng các phương pháp xử lý nước truyền thống như đun sôi hay khử trùng bằng Clo, việc sử dụng hệ thống lọc tại nhà là cách hiệu quả nhất:
1. Thẩm thấu ngược (Reverse Osmosis – RO)
- Cơ chế hoạt động: Sử dụng áp suất để đẩy nước qua màng bán thấm siêu mịn, chặn hầu hết các tạp chất, bao gồm cả PFOA và PFOS.
- Hiệu quả: Được coi là phương pháp toàn diện nhất, có khả năng loại bỏ tới 99% các hóa chất vĩnh cửu.
2. Lọc than hoạt tính (Granular Activated Carbon – GAC)
- Cơ chế hoạt động: Than hoạt tính có cấu trúc xốp với diện tích bề mặt lớn, giúp hấp phụ các phân tử PFOA và PFOS.
- Hiệu quả: Bộ lọc than hoạt tính chất lượng cao, có kích thước và thời gian tiếp xúc phù hợp, có thể loại bỏ hiệu quả PFOA/PFOS. Cần thay lõi lọc định kỳ.
3. Bộ Trao đổi ion (Ion Exchange)
- Cơ chế hoạt động: Sử dụng các hạt nhựa đặc biệt để trao đổi ion, thu hút và giữ lại các ion PFOS và PFOA khỏi nước.
Các bước hành động khuyến nghị
- Lựa chọn hệ thống lọc: Ưu tiên các hệ thống lọc tổng được chứng nhận bởi các tổ chức quốc tế uy tín (như NSF International với chứng nhận NSF/ANSI 53 cho GAC hoặc NSF/ANSI 58 cho RO) về khả năng loại bỏ PFOA/PFOS.
- Bảo trì hệ thống: Luôn tuân thủ nghiêm ngặt lịch trình thay thế lõi lọc và bảo trì hệ thống để đảm bảo hiệu suất lọc tối ưu.
- Cập nhật thông tin: Theo dõi các nghiên cứu và quy định mới nhất, đặc biệt là khi Việt Nam có thể ban hành tiêu chuẩn cho PFAS trong tương lai.
Việc đầu tư vào một hệ thống lọc nước đáng tin cậy là một quyết định quan trọng để bảo vệ sức khỏe lâu dài của bạn và gia đình trước những “hóa chất vĩnh cửu” này.
